Τοποθεσία

H Αμφίπολη βρίσκεται στο στόμιο του ποταμού Στρυμόνα. Ο ποταμός περιβάλλει από βόρεια, δυτικά και νότια την πόλη που αναπτύσσεται πάνω σε σύμπλεγμα λόφων, οι οποίοι αποτελούν τους νοτιοδυτικούς πρόποδες του όρους Παγγαίου. Βόρεια της πόλης απλωνόταν κάποτε η αποξηραμένη τώρα λίμνη Κερκινίτις, καθώς και οι εύφορες πεδινές εκτάσεις του πλούσιου σε γεωργική παραγωγή κάμπου των Σερρών. Νότιο όριο της περιοχής της Αμφίπολης αποτελεί ο Στρυμονικός κόλπος και το στόμιο του ποταμού, οι εκβολές του οποίου στην αρχαιότητα πρέπει να ήταν λίγο ανατολικότερα, στην περιοχή της αρχαίας Ηιόνας που ταυτίζεται με το λιμάνι της Αμφίπολης.

Το 437 π.Χ. ιδρύθηκε η Αμφίπολη από τον Αθηναίο στρατηγό Άγνωνα. Το όνομά της το οφείλει στον ποταμό που αμφι-ρέει και την περιτριγυρίζει. Η πόλη είναι εξαρχής μεγάλη και πλούσια. Εντυπωσιακά είναι τα τείχη της, με συνολικό μήκος 7,5 χλμ και επιμελημένη κατασκευή. Έξι πύλες έχουν αποκαλυφθεί σε διάφορα σημεία της περιμέτρου των τειχών. Τα σπίτια του τέλους του 5ου αιώνα π.Χ., αθηναϊκά και τοπικά αγγεία, καθώς και έργα γλυπτικής και μικροτεχνίας ανταποκρίνονται στον πλούτο και αντανακλούν την ακμή της μητρόπολης Αθήνας.

Όμως, ο δεσμός της με τη μητρόπολη κρατά μόνο 13 χρόνια. Το 424 π.Χ. ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας, στα πλαίσια του Πελοποννησιακού πολέμου, κυριεύει την Αμφίπολη. Μετά από δύο χρόνια οι Αθηναίοι προσπαθούν να ανακαταλάβουν την πόλη. Η μάχη της Αμφίπολης (422 π.Χ.) είναι γνωστή από το Θουκυδίδη. Μπροστά στα τείχη της σκοτώνονται οι δύο στρατηγοί, Κλέων και Βρασίδας, και οι Αθηναίοι υποχωρούν οριστικά. Ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας θάβεται μέσα στην πόλη με τιμές ήρωα. Η πόλη ευημερεί, ανεξάρτητη πια, και είναι ανοιχτή προς όλες τις κατευθύνσεις, όπως ταιριάζει σ’ ένα κοσμοπολιτικό κέντρο.

Σταθμός στην ιστορία της Αμφίπολης αποτελεί η κατάληψή της από τον Φίλιππο Β’, το 358/7 π.Χ. Στην πόλη εγκαθίστανται Μακεδόνες αξιωματούχοι και στρατιωτικοί. Η ελληνιστική εποχή είναι για την Αμφίπολη φάση ακμής, η οποία αντικατοπτρίζεται σε σημαντικά ιδιωτικά και δημόσια κτίρια που έχουν αποκαλύψει οι ανασκαφές.

Μετά την κατάκτηση της Μακεδονίας το 168 π.Χ. από τους Ρωμαίους, η Αμφίπολη γίνεται πρωτεύουσα μιας από τις τέσσερις διοικητικές περιφέρειες στις οποίες χωρίζεται η Μακεδονία. Στη ρωμαϊκή εποχή εξακολουθεί να είναι αξιόλογο εμπορικό κέντρο, καθώς η Εγνατία οδός περνάει από εδώ. Η ακμή της πόλης συνεχίστηκε στα υστερορωμαϊκά και τα παλαιοχριστιανικά χρόνια όπως φαίνεται από τις μεγάλες βασιλικές στην ακρόπολη. Την ακμή των παλαιοχριστιανικών χρόνων ακολούθησε στα μέσα του 6ου αιώνα συρρίκνωση της πόλης, η οποία οφείλεται στις σοβαρές επιπτώσεις του λοιμού που έπληξε το Βυζάντιο το 541-543 μ.Χ. Περαιτέρω συρρίκνωση πρέπει να προκάλεσαν και οι επιδρομές των σλαβικών φύλων στους επόμενους αιώνες.